6 sprawdzonych sposobów na błędy poznawcze

błędy poznawcze

Błędy poznawcze można określić, jako chęć umysłu do oszczędzania czasu i energii. To dążenie do upraszczania w świecie, gdzie jest za dużo informacji. Odfiltrowywania szumów informacyjnych, gdy trzeba reagować szybko. Z drugiej strony umysł podąża tą ścieżką, gdy są dostępne tylko strzępki wiedzy i trzeba się podjąć decyzję na podstawie niepełnych danych.

Błędy poznawcze to kolejny element układanki, pomocny w zrozumieniu ludzkiej natury. Błędy to może niezbyt fortunne określenie, to sposób, w jaki działa umysł, jego system operacyjny. Świadomość ich istnienia to istotna część portfolio umiejętności.

Błędów poznawcze objawiają się na przykład czytaniem w myślach. Przeczuwamy, co dana osoba chce powiedzieć, zanim jeszcze otworzy usta. Czy ma dobre intencje albo, czy chce nam coś sprzedać. Wiemy, o czym wcześniej rozmawialiśmy (preswazja) i spodziewamy się kontynuacji w tym samym tonie.

Błędy poznawcze

Zaczerpnięte z polskiej wikipedii:

Błędy w zachowaniu i podejmowaniu decyzji

Efekt autorytetu
Efekt czystej ekspozycji
Efekt izolacji
Efekt kontrastu
Efekt niepotrzebnych informacji
Efekt Pollyanny
Efekt pominięcia
Efekt posiadania
Efekt potwierdzenia
Efekt przywiązania
Efekt pseudopewności
Efekt skupienia
Efekt statusu quo
Efekt ślepej plamki
Efekt wspierania decyzji
Efekt wyniku
Efekt wyświadczonej przysługi
Efekt wiarygodności
Efekt zaprzeczania
Efekt zerowego ryzyka
Hiperboliczne obniżenie wartości
Ignorowanie prawdopodobieństwa
Iluzja wstrząsu
Niechęć do straty
Racjonalizacja zakupu
Selektywna percepcja
Skrzywienie zawodowe
Zasada podczepienia
Złudzenie kontroli
Złudzenie planowania

Błędy w przekonaniach i ocenie prawdopodobieństwa

Błąd koniunkcji
Efekt antropiczny
Efekt nadrzędności przekonań
Efekt obserwatora
Efekt pewności wstecznej – ja wiedziałem, że tak będzie
Efekt polaryzacji
Efekt przekonania
Efekt skupienia uwagi
Efekt subaddytywności
Heurystyka dostępności
Heurystyka zakotwiczenia
Iluzja grupowania
Paradoks hazardzisty
Pozytywna retrospekcja
Zaniedbywanie miarodajności
Zasada szczyt-koniec

Stereotypy społeczne

Błąd przypisania cech
Efekt grupy
Efekt aureoli – przypisywanie cech na podstawie pierwszego wrażenia
Efekt horoskopowy
Złudzenie ponadprzeciętności (Efekt Krugera-Dunninga)
Efekt projekcji
Egocentryzm
Fenomen sprawiedliwego świata
Iluzja asymetrycznego wglądu
Iluzja przejrzystości
Podstawowy błąd atrybucji
Samospełniające się przewidywania
Tendencja samoobronna
Efekt jednorodności grupy obcej

Angielska lista jest trochę dłuższa i ładniej zaprezentowana:

Błędy poznawcze – pół żartem, pół serio

– Samochód nie chciał odpalić…
– Ja wiedziałam, że tak będzie. Już dawno mówiłam, żeby oddać tego grata do mechanika albo go sprzedać (hindsight biasefekt pewności wstecznej)
– Pojechałem do pracy autobusem. Wsiadłem i wyobraź sobie, że wszyscy się na mnie gapili (spotlight effect – efekt reflektorów)
– Pewnie to przez tę brodę. Już dawno mówiłam, że powinieneś ją zgolić.
– Nie, po jakimś czasie im przeszło i zaczęliśmy się patrzeć na kogoś innego. Do roboty przyszedł też nowy manager. Przystojny, jak ja, gdy miałem 25 lat. Widać, że da sobie radę. (halo effect – efekt Aureoli).
– Będzie z niego wspaniały manager (projection bias – efekt projekcji).
– W porze lunchu poszliśmy do kuchni i wyobraź sobie ci z żółtego pokoju już tam byli. Znowu okupują kuchnie i nie można spokojnie zjeść. Mam wrażenie, że oni opuścili swój pokój na dobre i przenieśli się do kuchni (in-group bias – efekt grupy).
– A jak boss?
– Osiąga kolejne szczyty niekompetencji. Wtrąca się do mojej roboty i wydaje mu się, że wie lepiej ode mnie co mam robić. Prezentuje tylko swoją ignorancję (Dunning-Kruger effect – efekt Krugera-Dunninga).
– Mój misiaczku, już niedługo nadejdzie Twój czas, zauważą Twój wysiłek i go docenią, będziesz wreszcie managerem.
– Tak będzie! Gdybym był na jego miejscu, wszystko zrobiłbym inaczej i do tego lepiej, dopiero wtedy pokazałbym moim podwładnym jak trzeba pracować (overconfidence effect – złudzenie ponadprzeciętności).

Czy da się “wykorzystać” błędy poznawcze?

Efekt pewności wstecznej. Dobrą obroną może być rozpoczęcie wypowiedzi od słów: “Wiem co myślisz” albo “Wiem co powiesz”. To skłania drugą stronę do wymyślenia innej ścieżki rozumowania.

Efekt reflektorów. Masz wrażenie, że wszyscy patrzą się na Ciebie, gdy wchodzisz do miejsca pełnego ludzi, na przykład do autobusu? Ja tak mam 😉 Pomaga mi myślenie, że inni też się tak czują, gdy są na moim miejscu. Do tego, jak wchodzi ktoś nowy, zwracasz na niego uwagę przez ułamek sekundy. Potem Twoje myśli wędrują w inne miejsce. Masz ważniejsze rzeczy na głowie niż zajmowanie się nieznajomym.

Efekt aureoli. Pierwsze wrażenie robi się tylko raz. To można wykorzystać, gdy jesteś w nowym otoczeniu. Pamiętaj o uśmiechu na twarzy i ubiorze dostosowanym do okoliczności. To otwiera wiele drzwi (nawet, jak nie jesteś przystojny – zaufaj mi, wiem coś o tym). Podczas Twojego pierwszego dnia w biurze, przełożony albo kolega zabierze Cię na wycieczkę po najbliższym otoczeniu. Miej pod ręką cukierki. Słodkości pomagają przełamać pierwsze lody.

Efekt projekcji (projection bias). Przewidywanie przyszłości na podstawie wzorców albo obecnego stanu emocjonalnego. Na przykład, gdy głodny idę na zakupy mam skłonność do włożenia do koszyka kilku ekstra kolorowych opakowań. Już sama świadomość tego efektu sprawia, że czasami (z podkreśleniem na czasami) zdarza mi się odłożyć coś w drodze do kasy.

Efekt grupy (in-group bias). Wiem, niesamowicie ciężko to zauważyć. Zastanawiasz się po co to zmieniać. Proponuję zmianę perspektywy. Inna grupa, to nie wrogowie, tylko przeciwnicy w rywalizacji. Rywalizacja — tak; wyniszczająca obie strony walka — zdecydowanie nie. Przyjacielskie współzawodnictwo (friendly competition) — jak najbardziej wskazane.

Efekt Krugera-Dunninga oraz złudzenie ponadprzeciętności. To nic innego jak przyśpieszenie, dopalacze dla inicjatyw. Wykorzystaj je jako początkowe wzmocnienie entuzjazmu, do osiągnięcia pierwszego kamienia milowego, dopóki paliwo w postaci “zbytniej pewności siebie” się nie wyczerpie.

Błędy poznawcze – ale po co?

Krótka odpowiedź brzmi tak: żeby oszczędzić czas, zarobić trochę więcej i mieć lepsze relacje z ludźmi. Niekoniecznie wszystko na raz.

Nadal zastanawiasz się po co Ci ta wiedza? Zdarzało Ci się, prowadzić rozmowę i druga osoba nie słyszała tego co mówisz. Używałeś racjonalnych argumentów, a po drugiej stronie nie dostrzegałeś iskry zrozumienia. Powyżej są wskazówki dlaczego tak było.

Ed Latimore pisze tak:
Wielką stratą czasu jest spieranie się z ludźmi, żeby zmienili swoje odczucia względem czegoś. Zdarza się, że ludzie patrzą na te same fakty i mają różne reakcje na nie.

“The greatest waste of time is arguing with people to change how they feel about something. It’s perfectly reasonable for intelligent people to look at the same facts and have two different reactions to them.”

Natomiast Scott Adams spogląda z innej perspektywy:
“Niektóre ze zjawisk z tej listy podpowiada nam zdrowy rozsądek i możesz znać je pod innymi nazwami. Posunąłbym się nawet do stwierdzenia, że jeśli na tej liście znajduje się coś, czego nie rozumiesz, to w przyszłości może cię to kosztować trochę pieniędzy.” *

Gdyby skręcić na ścieżkę podejrzliwości, to łatwo sobie wyobrazić przyszłość, w której istnieje program obsługujący nasz system operacyjny. Mógłby, na przykład, prezentować informacje, dostosowane do gustów odbiorcy. Pomijać informacje, których nigdy nie wyszukiwaliśmy, co wiązałoby się z ignorowaniem argumentów drugiej strony. Program rozpoznający preferencje i rekomendujący tylko to, co chcemy widzieć. Nie twierdzę przy tym, że taki program zostanie stworzony celowo, wręcz przeciwnie.

Czasami, gdy patrzę na urządzenie, które zazwyczaj noszę w kieszeni, mam wrażenie, że już żyjemy w przyszłości.

Pozostańmy w kontakcie:

[activecampaign form=6]

 

* Cytat z książki: „Jak przegrać prawie wszystko i wyjść z tego zwycięsko„.